رسانایی الکتریکی به مفهوم قابلیت هدایت جریان الکتریکی در یک ماده، و یکای آن در سیستم استاندارد بینالمللی واحدها، زیمنس است. در بعضی از مواد، انتقال بار الکتریکی از نقطه ای از ماده به نقطه دیگر آن به آسانی صورت میگیرد و در بعضی چنین نیست. به عنوان مثال اگر سر یک سیم مسی را به میلهٔ نایلونی باردار و سر دیگر آن را به یک گلوله چوبپنبهای که در ابتدا بدون بار است، وصل کنیم، با نزدیک کردن اجسام باردار دیگر، معلوم میشود که گلوله باردار شدهاست؛ بنابراین سیم مسی که در آن انتقال بار صورت میگیرد، رسانا است.
تعریف رسانایی از دیدگاه جریان الکتریکی
اجسامی که میتوانند جریان الکتریسیته را بدون اتلاف زیاد (با مقاومت الکتریکی کم) از خود عبور دهند، رسانای الکتریسته خوانده میشوند.
افرادی که بیشتر با وسایل برقی کار میکنند، در هنگام کار از وسایلی استفاده میکنند که دچار برق گرفتگی نشوند. به عنوان مثال، کفشهای مخصوص می پوشند. یعنی از آنجا که بدن انسان رسانا است، برای اینکه جریان برق از طریق بدن انسان به زمین منتقل نشود، (چون در این صورت برق گرفتگی اتفاق میافتد) باید از کفشها و دستکش های مخصوص استفاده کنند. دسته فازمتر مادهای عایق است و لذا میتوان با استفاده از آن به راحتی برای تشخیص وجود یا عدم جریان برق استفاده نمود.
هنگام کار با برق باید بدانیم که چه اجسامی (موادی) قابلیت انتقال جریان الکتریکی دارند و چه موادی ندارند. دسته اول را رسانا و دسته دوم را نارسانا مینامند.
رسانایی الکترونی
برای پی بردن به دلیل رسانایی میتوان ساختمان مواد رسانا را مورد توجه قرار داد. از جمله مواد رسانای بسیار معروف، فلزات هستند. ویژگی عمده فلزات از نظر الکتریکی این است که این مواد دارای الکترونهای آزاد هستند. این الکترونها را اصطلاحاً حاملان بار میگویند. هنگامی که اتمهای منزوی برای تشکیل جسم جامد فلزی با هم ترکیب میشوند، الکترونهای لایه خارجی اتم، مقید به اتمهای منفرد باقی نمیمانند، بلکه آزادانه در سراسر جسم جامد حرکت میکنند.
زمانی که در جسمی جابجایی بار صورت میگیرد، میگویند از جسم جریان الکتریکی میگذرد؛ بنابراین اگر فلزی را در مسیر جریان الکتریکی قرار دهیم، این جریان توسط الکترونهای آزاد منتقل میشود و از این رو خاصیت رسانایی بیشتر به دلیل حاملان بار و سرعت آنهاست. البته غیر از فلزات رساناهای دیگری نیز وجود دارند. از این جمله میتوان به محلولهای آبی نمکها و اسیدها اشاره کرد در این مواد رسانایی به شیوهٔ یونی انجام میگیرد.
ابر رسانا
. اَبَررسانایی پدیدهای است که در دماهای بسیار پایین برای برخی از مواد رخ میدهد. در حالت ابررسانایی مقاومت الکتریکی ماده صفر میشود و ماده خاصیت دیامغناطیسی کامل پیدا میکند، یعنی میدان مغناطیسی را دفع میکند. دفع میدان مغناطیسی تنها تفاوت اصلی ابررسانا با رسانای کامل است، زیرا رسانای کامل میدان مغناطیسی را عبور می دهد (آن را دفع نمی کند).
مقاومت الکتریکی یک رسانای فلزی به تدریج با کاهش دما کم میشود. در رساناهای معمولی مثل مس و نقره، وجود ناخالصی و مشکلات دیگر این روند را کند میکند. به طوری که حتی در صفر مطلق هم نمونههای معمول مس همچنان مقاومت الکتریکی کمی دارند. در مقابل ابررساناها موادی هستند که اگر دمایشان از یک دمای بحرانی کمتر شود، ناگهان مقاومت الکتریکی خود را از دست میدهند. جریانی از الکتریسیته در یک حلقهٔ ابررسانا میتواند برای مدت نامحدودی بدون وجود مولد جریان وجود داشته باشد. مانند پدیدهٔ فرّومغناطیس و خطوط طیفی اتمها، ابررسانایی نیز پدیدهای کوانتومی است. هر چند یک تئوری جهانشمول برای اَبَررسانایی وجود ندارد؛ و نمیتوان آن را با فیزیک کلاسیک به مانند یک رسانای مطلوب توصیف کرد.
پدیدهٔ ابررسانایی برای طیف وسیعی از مواد مانند قلع و آلومینیوم وجود دارد. همچنین برخی آلیاژها و نیمهرساناها نیز ابررسانا هستند، ولی فلزاتی مثل طلا و نقره این پدیده را از خود نشان نمیدهند، همچنین پدیدهٔ ابررسانایی در فلزات فرومغناطیس هم روی نمیدهد. در سال ۱۹۸۶ ابررسانایی دمای بالا کشف شد. دمای بحرانی این ابررساناها بیش از ۹۰ کلوین است. نظریههای کنونی ابررسانایی نمیتوانند ابررسانایی دمای بالا را، که به ابررسانایی نوع ۲ (Type II) معروف است، توضیح دهند. از نظر عملی ابررساناهای دمای بالا کاربردهای بسیار بیشتری دارند، زیرا در دماهایی ابررسانا میشوند که راحتتر قابل ایجاد هستند. پژوهش برای یافتن موادی که دمای بحرانی آنها باز هم بیشتر باشد، و همچنین برای یافتن نظریهای برای توضیح ابررسانایی دمای بالا همچنان ادامه دارد.
رسانا
اجسامی که میتوانند جریان الکتریسیته را بدون اتلاف زیاد (با مقاومت الکتریکی کم) از خود عبور دهند، رسانای الکتریسته خوانده میشوند.
نیمه رسانا
نیمه رسانا یا نیمههادی عنصر یا مادهای است که در حالت عادی عایق است ولی با افزودن مقداری ناخالصی قابلیت هدایت الکتریکی پیدا میکند. (منظور از ناخالصی عنصر یا عناصر دیگری است غیر از عنصر اصلی؛ مثلا اگر عنصر اصلی سیلیسیوم باشد ناخالصی میتواند آلومینیوم یا فسفر باشد). نیمهرساناها در لایه ظرفیت خود چهار الکترون دارند. مقاومت الکتریکی نیمهرساناها، چیزی بین رساناها و نارساناها است. از نیمه رساناها برای ساخت قطعاتی مانند دیود، ترانزیستور، آی سی و … استفاده میشود. ظهور نیمه رساناها در علم الکترونیک انقلاب عظیمی ایجاد کرده که اختراع رایانه یکی از دستاوردهای این انقلاب است. نیمهرساناها به دو نوع دارند
· نیمهرسانای ذاتی
· نیمهرسانای غیرذاتی
در نیمهرسانای ذاتی تعداد حفره و الکترون برابر است، در صورتی که در نیمهرسانای غیر ذاتی چنین نیست. نیمه رسانای غیر ذاتی با آلاییدن نیمهرسانای چهار ظرفیتی با یک عنصر سه یا پنج ظرفیتی پدید میآید. نیمهرساناهای غیر ذاتی به دو دسته تقسیم میشوند.
1. نوع پی P یا Positive یا دارنده الکترون آزاد (دهنده) که در آن تعداد حفرهها بیشتر است.
2. نوع ان N یا Negative یا گیرنده الکترون آزاد (پذیرنده) که در آن تعداد الکترونها بیشتر است.
عایق
موادی که نمیتوانند جریان الکتریسیته را بدون اتلاف زیاد از خود عبور دهند، نارسانای الکتریسته خوانده میشوند.